پایان نامه بررسی فقهی و حقوقی اشتباه در موضوع عقد در 70 صفحه ورد قابل ویرایش با فرمت doc

فهرست

 

چکیده
مقدمه 

 

فصل اول: کلیات
1-1- تعریف و تقسیم بندی اشتباه 
1-1-1- تعریف اشتباه و تفاوت آن با واژه های مشابه 
1-1-1-1- تعریف اشتباه 
1-1-1-1-1- تعریف اشتباه در لغت 
1-1-1-1-2- تعریف اشتباه در اصطلاح حقوقدانان 
1-1-1-2- تفاوت اشتباه با مفاهیم مشابه 
1-1-1-2-1- تفاوت اشتباه با خطا 7 1-1-1-2-2- تفاوت اشتباه با جهل 
1-1-1-2-3- تفاوت اشتباه با سهو 
1-1-2- تقسیم بندی اشتباه 
1-1-2-1- تقسیم بندی اشتباه به اعتبار متعلق آن 
1-1-2-1-1- اشتباه موضوعی 
1-1-2-1-2- اشتباه حکمی(حقوقی) 
1-1-2-2- تقسیم بندی اشتباه به اعتبار کیفیت تحقق آن در ذهن 
1-1-2-2-1- شبهه مصداقی 10 1-1-2-2-2- شبهه مفهومی 
1-1-2-3- تقسیم بندی اشتباه به اعتبار میزان تأثیر آن در عمل حقوقی 
1-1-2-3-1- اشتباه مانع 
1-1-2-3-2- اشتباه معیوب کننده رضا 
1-1-2-3-2- اشتباه بی اثر 
1-2- کیفیت تأثیر اشتباه در موضوع با اراده 
1-2-1- تحلیل عناصر اراده 
1-2-1-1- مرحله تصور یا ادراک 
1-2-1-2- تدبر 
1-2-1-3- میل نفس 
1-2-1-4- قصد 
1-2-1-5- قصد و رضا 
1-2-1-6- کدامیک از مراحل اراده تحت اصابت اشتباه قرار می گیرد؟ 
1-2-2- بررسی اراده باطنی و ظاهری 
1-2-2-1- اراده باطنی و ظاهری در فقه امامیه 
1-2-2-1-1- دلایل طرفداران اراده باطنی 
1-2-2-2 اراده باطنی و ظاهری در قانون مدنی 
1-2-2-2-1- بررسی اشتباه در اراده ظاهری 
1-2-2-2-1-1- اشتباه در بیان اراده 
1-2-2-2-1-2- اشتباه در انتقال اراده 
1-3- مبنای اشتباه در موضوع مورد معامله 
1-3-1- اشتباه ناشی از توهم خود شخص 
1-3-2- اشتباه ناشی از تدلیس غیر 
1-3-2-1- مفهوم اشتباه ناشی از تدلیس در موضوع قرارداد 
1-3-2-2- ارکان اشتباه ناشی از تدلیس در موضوع 
1-3-2-2-1- انجام عملیات (عنصر مادی) 
1-3-2-2-2- قصد فریب (عنصر معنوی) 
1-4- تعریف موضوع مورد معامله اقسام و شرایط آن 
1-4-1- تعریف موضوع مورد معامله 
1-4-1-1- موضوع مورد معامله در فقه 
1-4-1-2- موضوع مورد معامله در حقوق ایران 
1-4-1-3- نظریات مختلف در رابطه با موضوع مورد معامله 
1-4-1-3-1- نظری? قصد مشترک متعاملین 
1-4-1-3-2- نظری? عرفی بودن 
1-4-1-3-3- نظری? مختلط 
1-4-1-3-4- نظری? هویت موضوع 
1-4-2- اقسام و شرایط موضوع مورد معامله 
1-4-2-1- اقسام موضوع مورد معامله 
1-4-2-1-1- تقسیم مورد معامله از حیث ماهیت 
1-4-2-1-1-1- مورد معامله ممکن است عین باشد. 
1-4-2-1-1-2- عمل مورد معامله 
1-4-2-1-1-3- تحقق تعهد یا سقوط تعهد 
1-4-2-1-2- تقسیم مورد معامله از جهت وضعیت منطقی (کلی و جزئی بودن) 
1-4-2-1-3- تقسیم مورد معامله از حیث خصوصیات نوعی و شخصی(مثلی یا قیمی بودن) 
1-4-2-2- شرایط موضوع مورد معامله 
1-5- تاریخچه اشتباه در معاملات 
1-5-1- اشتباه در معاملات در حقوق رم 
1-5-1-1- دیدگاه مشائیون 
1-5-1-2- دیدگاه رواقیون 
1-5-2- اشتباه در معاملات در حقوق فرانسه 
1-5-3- اشتباه در معاملات در فقه امامیه 
1-5-4- اشتباه در معاملات در قانون مدنی ایران 

 

فصل دوم: قلمرو اشتباه در موضوع قرارداد
2-1- اشتباه در موضوع 
2-1-1- نظری? نوعی 
نقد نظری? 
2-1-2- نظری? شخصی 
نقد نظری? 
2-1-2- بررسی نظریه شخصی محض 
2-1-2-1- تعارض نظری? شخصی با اصل ثبوت در قراردادها 
2-1-2-2- تعارض نظری? شخصی با شرایط اساسی صحت قرارداد 
2-1-2-3- تعارض نظری? شخصی با اصل تنجیز در قراردادها 
2-1-3- نظری? مختلط 
نقد نظری? 
2-1-3-1- حقوق اسلام 
2-1-3-1-1- اشتباه در اوصاف جوهری موضوع 
2-1-3-1-1-1- فقه امامیه 
2-1-3-1-1-2- فقه اهل سنت 
2-1-3-1-2- اشتباه در هویت موضوع 
2-1-3-2- حقوق ایران 
2-1-3-3- حقوق فرانسه 
2-2- اشتباه در وصف موضوع 
2-2-1- اشتباه در وصف کیفی موضوع 
2-2-1-1- اشتباه در وصف مذکور موضوع 
2-2-1-2- اشتباه در وصف ضمنی موضوع(غیر مذکور) 
2-2-1-2-1- اشتباه در وصف ضمنی عرفی 
2-2-1-2-1-1- اشتباه در وصف ضمنی سلامت موضوع 
2-2-1-2-1-2- اشتباه در وصف ضمنی تساوی ارزش دو موضوع 
2-2-1-2-2- اشتباه در وصف ضمنی طرفینی 
2-2-2- اشتباه در وصف کمّی موضوع 
2-3- شرایط تأثیر اشتباه در موضوع قرارداد 
2-3-1- اشتباه در علت عمده عقد یا اشتباه اساسی 
2-3-2- اشتباه در قلمرو تراضی باشد. 
2-4- نظری? اشتباه مشترک 
2-4-1- دلایل پیروان نظری? اشتباه مشترک 
2-4-1-1- نظری? اشتباه مشترک پشتوانه اصل ثبوت در قراردادهاست 
2-4-1-2- نظری? اشتباه مشترک با عدالت همراه است. 
2-4-2- دلایل مخالفان نظری? اشتباه مشترک 
2-4-2-1- نظری? اشتباه مشترک با منطق سازگارنیست. 
2-4-2-2- نظری? اشتباه مشترک با عدالت همراه نیست. 
2-4-2-3- نظری? اشتباه فردی تعارضی با اصل ثبوت در قراردادها ندارد. 

 

فصل سوم: اشتباه های موجب خیار فسخ
3-1- اشتباه های موجب خیار فسخ 
3-1-1- مبنای اشتباههای موجب خیار فسخ 
3-1-2- توجیه خیار فسخ بر مبنای نظری? اشتباه 
3-2- اشتباه در اوصاف عرفی(فرعی) 

 

فصل چهارم: اثرحقوقی اشتباه در موضوع قرارداد
4-1- اثر حقوقی اشتباه در موضوع 
4-1-1- اثر حقوقی اشتباه در اوصاف جوهری موضوع در حقوق اسلام و ایران 
4-1-1-1- اثر حقوقی اشتباه در اوصاف جوهری در کل قرارداد 
4-1-1-1-1- نظر عدم نفوذ 
4-1-1-1-1-1- طرح نظر عدم نفوذ 
4-1-1-1-1-2- بررسی نظر عدم نفوذ 
4-1-1-1-2- نظر بطلان 
4-1-1-1-2-1- حقوق اسلام 
4-1-1-1-2-1-1- فقه امامیه 
4-1-1-1-2-2- دوم حقوق ایران 
4-1-1-2- اثر حقوقی اشتباه در اوصاف جوهری در بعض قرارداد 
4-1-1-2-1- مقدار موضوع قرارداد کمتر از میزان مقرر است. 
4-1-1-2-1-1- اجزای موضوع قرارداد از نظر ارزش مساوی هستند. 
4-1-1-2-1-1-1- دلیل عرفی(بر بطلان بعض) 
4-1-1-2-1-1-2- دلیل اداره عقود از جانب شارع (بر بطلان بعض) 
4-1-1-2-1-2- اجزای موضوع قرارداد از نظر ارزش متفاوت هستند. 
4-1-1-2-2- مقدار موضوع قرارداد بیش تر از میزان مقرر است. 
4-1-1-2-2-1- اجزای موضوع قرارداد از نظر ارزش مساوی هستند. 
4-1-1-2-2-2- اجزای موضوع قرارداد از نظر ارزش متفاوت هستند. 
4-2- اثر حقوقی اشتباه در هویت موضوع 
4-2-1- حقوق اسلام 
4-2-2- حقوق ایران 
4-2-3- حقوق فرانسه 
4-3- نتیجه 

 

منابع و مآخذ
فارسی 
عربی 

 

 

 

منابع وماخذ

 

فارسی

 

1-    آل شیخ ، محمد ، اشتباه در خود موضوع معامله ، قسمت اول ودوم ، ماهنامه دادرسی شماره 25 ، سال پنجم ، 1380?

 

2-    امامی ، سید حسن ، حقوق مدنی ، ج 1و2 ، چاپ نوزدهم ،کتابفروشی اسلامیه ، تهران ، 1351 ه.ق.

 

3-    امیری قائم مقامی ، عبدالمجید ،حقوق تعهدات ،ج 2 ،چاپ دوم ،مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران ،1356 ه.ش .

 

4-    بجنوردی ، سید محمد ، مجموعه مقالات فقهی و حقوقی و فلسفی و اجتماعی ، چاپ اول ، انتشارات عروج ، تهران ، 1380 ه. ش.

 

5-    جعفری لنگرودی ،محمد جعفر ، ترمینو لوژی حقوق ، چاپ نهم، گنج دانش ،تهران ، 1377ه.ش.

 

6-    ــــــــــــــــــــــــــــــــــ: دایره المعارف حقوق مدنی و تجارت (حقوق تعهدات ، عقود ، ایقاعات) ، ج 1، چاپ اول ، گنج دانش ، تهران ،1377ه.ش.

 

7-    خسروی ، غلامرضا ، مفردات قرآن ، ج 1 ، انتشارات مرتضویه ،قم ، بی تا .

 

8-    دهخدا ،علی اکبر ، لغت نام? دهخدا ، ج 6و7 ، انتشارات  دانشگاه تهران ، سال 1355، ه.ش.

 

9-    ذهنی تهرانی، سید جواد ، المباحث الفقهیه در شرح  روضه البهیه ، کتاب متاجر ، ج 9و10 ، انتشارات کتابفروشی وجدانی ، 1404 ه.ق.

 

10-        شایگان ، سید علی ، حقوق مدنی ، ج 1 ،چاپ دوم ، انتشارات طه ، قزوین ،1375 ه.ش.

 

11-        شهیدی ،مهدی ،حقوق مدنی ، تشکیل قراردادها و تعهدات ، ج 1و2 ، چاپ دوم ،انتشارات مجد ،  تهران ، 1382ه.ش.

 

12-        شیروانی ، علی ، لمع? دمشقیه ،ج1، چاپ بیستم ، انتشارات دارالفکر ،بی جا ، 1382 ه. ش.

 

13-        صفایی ، حسین ، دور? مقدماتی حقوق مدنی و تعهدات وقرارداد ها ، ج 2، مؤسس? عالی حسابداری ،تهران ، 1351 ه.ش.

 

14-        ــــــــــــــــــــــــــ: مقالاتی دربار? حقوق مدنی و حقوق تطبیقی ، چاپ اول ،نشرالمیزان ، تهران ، 1375 ه.ش.

 

15-        عدل، مصطفی (منصور السلطنه ) ، حقوق مدنی ، بحرالعلوم ، قزوین ،1373 ه.ش .

 

16-        عمید ، حسن ، فرهنگ فارسی عمید ، ج1 ، چاپ هیجدهم ، مؤسسه انتشارات امیرکبیر تهران ، 1379ه.ش.

 

17-        قریشی ، سید علی اکبر ، قاموس قرآن ،ج2و3 ، دارالکتب الاسلامیه ، تهران ، بی تا .

 

18-        کاتوزیان ، ناصر ،دوره حقوق مدنی ، عقودمعین ، تهران شرکت سهامی انتشار با همکاری نشر برنا ، تهران ، 1376 ه.ش .

 

19-        ــــــــــــــــــ: دوره مقدماتی حقوق مدنی ،ج1و2 ، شرکت سهامی انتشاربا همکاری نشربرنا ، تهران ، 1377 ه.ش .

 

20-        ـــــــــــــــــ : قواعد عمومی قراردادها ، ج 1تا 5 ، شرکت سهامی انتشار با همکاری نشر برنا ، تهران ، 1374 ه.ش.

 

21-        کیهانی ،منصور ،تعهدات در حقوق رم ، ج1، چاپ تابان ،تهران ،1342 ه.ش.

 

22-        گرجی ، ابوالقاسم ،حقوق جزای عمومی اسلام، مقاله ،نشری? شماره 6 ، مؤسسه مطالعات حقوق اسلامی و تطبیقی.

 

23-        موسوی ،محمد صادق ، مبانی نظری جهل و اشتباه وآثار آن بر اعمال حقوقی ، چاپ اول ، انتشارات امیر کبیر ، 1382، ه.ش.

 

24-        مینا ، محبوبه ،اشتباه در موضوع قرارداد ، پایان نامه کارشناسی ارشد ،تهران ، مدرس? عالی شهید مطهری ، 1370 ، ه.ش.

 

25-        نفیسی ، علی اکبر ، فرهنگ فارسی نفیسی ، تهران ، 1318

 

26-        نوین ، پرویز ، حقوق مدنی (6)، عقود معین (1) ، چاپ دوم کتابخان? گنج دانش ، 1382 ه.ش .

 

منابع عربی

 

1-    آخوند خراسانی ، ملا محمد کاظم ، کتاب المکاسب (حاشیه بر مکاسب ) ، مصحّ سید مهدی شمس الدین ، چاپ وزارت ارشاد اسلامی ، 1406 ه.ق .

 

2-    آملی ، محمد تقی ، المکاسب و بیع ، تقریرات مرحوم میرزای نائینی ، ج1، قم ، بی تا .

 

3-    ابوستیت ، حشمت ، نظریه التزام فی القانون المدنی الجدید ، عبد وهبه ،مصر ، بی تا .

 

4-    انصاری ، شیخ مرتضی ، المکاسب ، با تحقیق و تعلیق سید محمد کلانتر ،چاپ  اول ،نشر مرتضی ،نجف اشرف ، 1396 ه.ق.

 

5-    بجنوردی ، میرزا حسن ، قواعد الفقهیه ، ج 2و3 ،چاپ دوم ،مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان ، قم ، 1413 ه.ق.

 

6-    بحرانی ، شیخ یوسف بن احمد ، حدائق الناظره فی احکام العتره الطاهره ، ج5، مؤسسه نشر الاسلامی ، قم ،1363 ه.ش .

 

7-    بهجت بدوی ، دکتر حامی ، نظریه الالتزام ، دارلکتب ،مصر ، 1936 م.

 

8-    جوهری ، اسماعیل بن جماد ، الصحاح فی اللغه ، دارالکتب دارالعربی  ، مصر ، بی تا.

 

9-    حکیم ،سید محسن طباطبایی ، نهج الفقاهه ، علمیه نجف ، 1371ه.ش.

 

10-حکیم ، عبدالمجید ، الوسیط فی نظریه العقد ، الاهلیه ،بغداد، 1967 م .

 

11-حلی ، ابو جعفر حسن بن یوسف بن علی  معروف به علامه حلی ، تذکره الفقهاء ، ج 1 ، چاپ سنگی ، بی جا ، بی تا .

 

12-ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ: تحریرالاحکام ، چاپ سنگی ، بی جا ، 1314 ، ه.ق

 

13-ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ: قواعد الاحکام مبحث شروط در فرع ، در مجموعه ینابیع الفقهیه ( سید علی اصغر مروارید )، ج4 ، فقه الشیعه الدار الاسلامیه ، بیروت ، 1410 ه.ق.

 

14-رشتی ،حاج میرزا حبیب اله ،اجاره ، چاپ سنگی ، بی جا ، بی تا .

 

15-رعینی ، ابی عبدالله محمد بن عبدالرحمن معروف به حطاب ، المواهب الجلیل ، شرح مختصر خلیل ، السعاده ، قاهره ، 1329 ه.ق .

 

16-زرقاء (فقیهان معاصر حنبلی ) ،احمد مصطفی ، المدخل الفقهی العام ، درالفکر ، بیروت ، بی تا .

 

17-سرخسی ، محمد بن احمد بن سهل ، المبسوط ،ج 3 ، دارالمعرفه ، بیروت ، 1398 ه. ق.

 

18-سنهوری ، عبدالرزاق ، مصادر الحق فی الفقه اسلامی ( دراسه مقارنه بالفقه العربی ) ،ج 2 ، دارلاحیاء التراث العربی ، بیروت لبنان 1954م .

 

19-ــــــــــــــــــــــ: نظریه العقد ، دارالکتب ، مصر ، 1934 م .

 

20-ــــــــــــــــــــــ: الوسیط فی شرح المدنی الجدید ،مصادر الالتزام ، ج 1 ، دارالنشر ، قاهره ،1985 م .

 

21-سوار ، محمد وحید الدین ، نظریه العامه للالتزام ، ج، 2، دارالکتب ،مصر ، 1396 ه.ق .

 

22-سیواسی ، محمد بن عبد الواحد ، فتح القدیر فی شرح الهدایه ، ج 5 ، بی جا ، بی تا .

 

23-شیخ  طوسی ، ابی جعفر محمد بن الحسن بن علی ، المبسوط فی الفقه الامامیه ،ج2 چاپ دوم، انتشارات  المرتضویه الاحیاء الاثار الجعفریه ، بی جا ، 1378 ه.ق .

 

24-ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ: خلاف ، ج2 ، مؤسسه نشر اسلامی ، طبعه الاولی ، بی جا ، 1416 ه.ق .

 

25-شهید ثانی ، زین الدین بن نورالدین ، الجبعی العاملی ، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه ، ج3، دارالعالم الاسلامی ، بیروت ، 1388 ه.ق.

 

26-ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ: مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام ، ج 1 ، چاپ سنگی ،بی جا ، 1283 ه.ق.

 

27-طباطبایی ، یزدی ، محمد کاظم ،حاشیه بر مکاسب ، ج 1 و2 ، چاپ سنگی ، دارالعلم ، قم  ، 1378 ه. ق.

 

28-ـــــــــــــــــــــــــــــــــ: سؤال و جواب ،منشورات الاعلمی ،بیروت ، 1409 ه.ق

 

29-طریحی ، شیخ فخرالدین ،مجمع البحرین ، ج 1 ، مکتب المرتضویه ، تهران 1364?

 

30-عاملی ، محمد بن جمال  الدین مکی معروف به شهید اول، اللمعه الدمشقیه ، دارالناصر ،قم ، 1409 ه. ق.

 

31-عاملی ، سید محمد جواد ،مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه،ج4،آل البیت،بیروت 1337ه.ق.

 

32-کاسانی ، ابوبکرمعروف به سلطان العلماء ، البدایع الصنائع فی ترتیب الشرایع ، ج5 دارالکتب العربی ، مصر ، 1974 م .

 

33-کاشف الغطاء ، سید جعفر ،تحریرالمجله ، ج 1و2 ، مکتبه النجاح (تهران) و مکتبه فیروز آبادی (قم ) ، بی تا

 

34-محقق ثانی یا کرکی ، شیخ ابوالحسن علی بن الحسین بن عبدالعالی، جامع المقاصد فی شرح القواعد ، چاپ سنگی ، آل البیت الاحیاء التراث العربی ، بی تا .

 

35-محقق حلی ، ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن  معروف به محقق حلی ،  شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام ،چاپ دوم ، استقلال تهران ،1409 ه. ق.

 

36-موسوی  خمینی ، روح الله ، البیع ، تقریر محمد حسن قدیری ، ج 5 ،چاپ اول ،مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، بی جا ، 1376?

 

37-ــــــــــــــــــــــــــ: البیع ،ج2، چاپ سوم ، اسماعیلیان ، قم ، 1368 ه. ش.

 

38-موسوی خویی ، سید ابوالقاسم ، مصباح الفقاهه فی المعاملات ،ج 3و5و7، انتشارات دارالهادی، بی جا ، 1412 ه.ق.

 

39-نائینی ، میرزا حسین ، منیه الطالب ، نوشت? شیخ موسی خوانساری شرح بر مکاسب ، ج 1و2 چاپ سنگی ، چاپخانه حیدری ، 1373 ه.ق.

 

40-نجفی؛ محمد حسن معروف به صاحب جواهر ،جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج 3و5و14و22و23 ، چاپ ششم ، دارالحیاء التراث العربی ، بیروت ، 1981 م .

 

41-نقیب ، دکتر عاطف ، نظریه العقد ، عویرات ، بیروت ، 1988?

 

1-1- تعریف و تقسیم بندی اشتباه

 

1-1-1- تعریف اشتباه و تفاوت آن با واژه های مشابه :

 

1-1-1-1- تعریف اشتباه :

 

1-1-1-1-1- تعریف اشتباه در لغت :

 

در اصطلاح لغوی ، اشتباه از «شبه» به معنای مانند شدن یا چیزی را به جای چیز دیگر گرفتن[1] و یا کاری را به غلط انجام دادن است.

 

1-1-1-1-2-        تعریف اشتباه در اصطلاح علم حقوق دانان :

 

در اصطلاح حقوق دانان اشتباه عبارت است از تصور خلاف واقع از امری به طوری که آنچه را واقعی می پندارد غیر واقعی است و آنچه غیر واقعی است، حقیقت می پندارد.[2]

 

1-       یکی از حقوقدانان فرانسوی در تعریف اشتباه این چنین بیان کرده است : اشتباه ، نمایش نادرست حقیقت است .[3]

 

2-   یکی از فقهاءی امامیه در تعریف اشتباه این چنین بیان کرده است : اشتباه عبارتست از مطابق نبودن اراده ظاهری با اراده باطنی.[4]

 

3-   یکی از فقهاءی اهل سنت در تعریف اشتباه این چنین بیان کرده است : در اشتباه، انگیزه و دافعی که موجب قبول تعهد طرف به اشتباه افتاده شده با  آنچه که در خارج است ، متفاوت است.[5]

 

   1-1-1-2- تفاوت اشتباه با مفاهیم مشابه :

 

   1-1-1-2-1- تفاوت اشتباه با خطا :

 

خطا در لغت به معنای نادرست،[6] گناه غیر عمد[7] واشتباه[8] آمده است.

 

خطا در صورتی که مقابل عمد باشد ، عبارتست از وصف عملی که فاعل آن دارای قوه تمییز بوده و به علت غفلت یا نسیان یا جهل و بی مبالاتی و عدم احتیاط عملی را بر خلاف موازین اخلاق (خطای اخلاقی) یا قانون، مرتکب می شود.

 

فاعل عمل خطائی بر عکس فاعل عمل عمدی قصد نتیجه ندارد.[9]

 

پس بنابر آنچه گفته شد خطا دارایی معنایی اعم از اشتباه است. و خطا محصول اشتباه است و یکی از علتهای خطا، اشتباه می باشد.